Het onderzochte complex heeft de status van Rijksmonument. Gevraagd is een bouwhistorisch onderzoek op het niveau van een opname met een interne waardestelling van zowel het exterieur als het interieur. Vanwege de historische gelaagdheid en complexiteit van het object is met de opdrachtgever het onderzoek ingekaderd en afgebakend in een fase 1 van onderzoek. In deze eerste fase van het onderzoek is het volgende gedaan:
Om een goede analyse en beschrijving te kunnen maken van de oudste gevels, zijn van de gevels van de 16e-eeuwse adellijke woning en de aanbouw uit de 17e-eeuw documentatietekeningen gemaakt. Bij het maken van deze documentatietekeningen zijn moderne technieken ingezet. De gevels zijn met behulp van een drone in een bepaald patroon gefotografeerd, waarbij elke foto haaks op de gevel genomen is en een overlap heeft met de andere omliggende foto’s. Al deze foto’s (het ruwe materiaal) zijn met behulp van software aan elkaar verbonden en ‘recht getrokken’. Het resultaat is een hoge resolutie orthofoto (schaal 1-op-1) per gevel. Daarna zijn in de verdere uitwerking de orthofoto’s gekoppeld aan Autocad waarna over de foto heen de documentatietekeningen zijn gemaakt. In deze tekeningen zijn het bijzondere metselwerk (bv. boogconstructies), al het natuursteenwerk, verstoringen in het metselwerk en bouwsporen getekend. Met behulp van kleur en arceringen is onderscheid gemaakt in het soort natuursteen en de verschillende dateringen van het metselwerk. Alle bouwsporen zijn per gevel genummerd waarvan hieronder een beschrijving per bouwspoor is opgenomen.
Enkele bijzonderheden
Tijdens het bouwhistorisch onderzoek zijn een aantal ontdekkingen gedaan die niet eerder waren opgemerkt, of die met eerdere onderzoeken of beschrijvingen anders gedateerd zijn.
Een bijzondere ontdekking was het gebruik van Mergelsteen als horizontale banden in de gevels van het oudste deel, terwijl in eerder onderzoek is aangegeven dat het om (Obernkirchner) zandsteen zou gaan. Bijzonder, ook omdat de toepassing van Mergelsteen in het stroomgebied van de IJssel ongebruikelijk is. Als dat al buiten Zuid-Limburg werd toegepast in de periode van de 14e t/m de eerste helft van de 17e eeuw, dan niet in het stroomgebied van de IJssel.
De tweede ontdekking die is gedaan, zijn de aanwijzingen van brand in het Mergelsteen. Op diverse plaatsen heeft het Mergelsteen in meer of mindere mate een roze gloed over de steen. Mergelsteen verandert van kleur onder invloed van temperaturen van ca. 600°C en hoger en kleurt dan roze. Dit betekent ook dat het Mergelsteen al aanwezig was toen Laag-Helbergen voor het midden van de 17e eeuw door brand werd verwoest. De datering van midden 17e eeuw is herleid uit gegevens van dendrochronologisch onderzoek van de houten balklagen.
Uit een combinatie van verschillende onderzoeksgegevens is tevens de conclusie getrokken dat de brand van voor het midden van de 17e eeuw ook de aanleiding is geweest om het herstelde Laag-Helbergen niet langer als adellijke woning te gebruiken, maar te verpachten als boerderij.
